1 marca Dzień Żołnierza Wyklętego

Dzień Żołnierza Wyklętego

Ustanowiony przez prezydenta Bronisława Komorowskiego w 2011 roku Dzień Żołnierza Wyklętego nasuwa mi wiele wspomnień. Wypada on 1 marca i stąd postanowiłem napisać kilka słów. Wydaje mi się, że młodszemu pokoleniu Polaków trudno jest zrozumieć co się wówczas wydarzyło. Słyszą oni o Żołnierzach Niezłomnych, Wyklętych i wydaje mi się, że nawet ludzie żyjący w czasach tzw. komuny nie zawsze zdają sobie sprawę z różnicy jaka dzieli obie nazwy.

Czasy które pamiętam, były dla wielu bardzo trudne do przeżycia, szczególnie dla tych, którzy z bronią w ręku walczyli z obydwoma systemami totalitarnymi. Należy zdać sobie sprawę, że w 1946 roku wielu partyzanckich przywódców uznało beznadziejność dalszej walki. Część ujętych i uwięzionych udało się złamać za obietnicę współpracy i zwolniono z więzień. Tych tzw. „złomnych” była większość. Uratowali życie pozostając lojalnymi dla władzy. Stopień ich lojalności decydował o stanowiskach jakie zajmowali w dalszych latach. Natomiast tych których nie udało się złamać, a dali komunistom dobrze w skórę mordowano. Zamordowani byli Żołnierzami Niezłomnymi i najlepiej dla władzy było o nich zapomnieć.

Nie można jednak było zapomnieć o tych, których nie udało się schwytać i którzy dalej walczyli. Następnie ukrywali się przechytrzając NKWD i UB. Byli dla władzy najgroźniejsi, bo żyli i pamiętali popełniane zbrodnie. Zrobiono wszystko, aby ich społeczeństwu obrzydzić, oszkalować o zbrodnie i bandytyzm, skazując ich za życia na banicję. Wyklęto ich wyrzucając na margines społeczeństwa i stąd pochodzi nazwa Żołnierzy Wyklętych.

Najlepiej posłużę się przykładem dowódcy oddziału partyzanckiego AK z Ziemi Mieleckiej, na której spędziłem okres okupacji niemieckiej i powojenny. Był nim Aleksander Rusin ps. „Olek” i „Rusal” z wioski Dobrynin. Jego zasługi w walce z obu najeźdźcami są ogromne. Walczył z bronią w ręku do 1949 roku, następnie ukrywał się i dopiero w 1956 roku, gdy doszedł do władzy Gomułka, ujawnił się na mocy amnestii, a ponieważ nie można go już było zlikwidować dożył sędziwego wieku. To takich jak on wyklęto, potępiono i zepchnięto na margines społeczny. Wpojono społeczeństwu, że był bandytą zwalając na niego własne zbrodnie. To „Olkowi” należy się nazwa Żołnierza Wyklętego, bo tacy jak on przez dziesiątki lat skazani byli na psychiczne cierpienie, podsycane do końca jego dni. Ogromny żal serce ściska, kiedy nie słyszę tej nazwy przed jego nazwiskiem.

Następną sprawą są pomniki i stawiane na nich pochopnie napisy. Posłużę się i tu przykładem. W Dębicy  upamiętniono na rynku wydarzenie z 1946 roku, kiedy powieszono tam pokazowo trzech młodych chłopców.

Archiwalne zdjęcie rynku w Dębicy, kiedy w dzień targowy w środę 10.07.1946 powieszono trzech młodych mężczyzn; Józefa Grębosza, Józefa Kozłowskiego i Franciszka Nostera. Widoczni są powieszeni na szubienicy.

W napisie pomnika wymieniono nazwisko ich dowódcy NSZ Jana Stefko „Mściciela” Rzecz w tym, że ich dowódca nie był w NSZ, lecz służącym Niemcom volksdeutschem, którego osobiście znałem. Zaraz po wkroczeniu do Polski Niemcy w gminie Przecław mianowali go komisarzem gminnym oddając mu pełnię władzy.  Natomiast ja pracowałem w jego firmie za darmo i posiadam dokument potwierdzający kim był naprawdę. 

Data na dokumencie wydanym mojemu ojcu świadczy, że natychmiast po wkroczeniu Niemców do Przecławia, Jan Stefko z identyfikowany jako uczestnik V Kolumny otrzymał pełnię władzy nad gminą Przecław

Po wkroczeniu Armii Czerwonej Stefko zwiał przed odpowiedzialnością za swoje czyny i stworzył bandę rabunkową mamiąc zwerbowanych ludzi do walki partyzanckiej z komunistyczną władzą. W 1946 roku przyszedł ze swoją bandą do Przecławia na rabunek do komunisty Alojzego Popiela spodziewając się sporego łupu. Popiel nadzorując majątek zamku Reyów sporo się obłowił. Popiela w domu nie zastali, lecz po rabunku uprowadzili jego żonę i oddalili się. UB z oddziałem KBW rozbił bandę w okolicach Ropczyc. Jan Stefko zbiegł, natomiast ujętych trzech młodych chłopców jego bandy pokazowo powieszono na rynku w Dębicy.

W archiwach IPN znalazło się zdjęcie powieszonych z notatką, że byli żołnierzami NSZ, czego nikt nie sprawdził. Po wielu dziesiątkach lat wnukowie Jana Stefki wykorzystali ten fakt rozgłaszając o dziadku mit, że jako dowódca oddziału NSZ toczył walkę partyzancką o wolną Polskę. Podobno zginął z rąk UB gdzieś na zachodzie Polski.

Miałem kontakt z rodziną Stefki, bo kiedy wiele lat temu  pisałem i upubliczniłem część swoich wspomnień, to odezwali się wnukowie Stefki podpisujący się nazwiskiem Wolanin. Pytali o działalność swego dziadka, a ja przekazałem im kopię dokumentu i napisałem kim był naprawdę. Nie przeszkodziło to w Głogowie na Dolnym Śląsku, gdzie podobno mieszkał syn Stefki, otoczyć czcią  swego ojca Jana Stefkę – rzekomego bohatera oddającego życie na ojczyznę. Poprzez nauczycielkę Jolantę Peciak z Głogowa dotarła do Dębicy informacja, o czci Jana Stefki, którego trzech żołnierzy zamordowano na rynku w Dębicy. Przekazano „Dębickim Patriotom” mylną informację o Stefce i koszulkę z jego podobizną noszoną w Głogowie.

Nieświadomi młodzi ludzie noszą koszulki z podobizną Jana Stefki jako bohatera

Na tej podstawie 10 lipca 2013 roku, w rocznicę dokonania egzekucji, odsłonięto na rynku w Dębicy pomnik z nazwiskami powieszonych i nazwiskiem Jana Stefki.

Pomnik postawiony na rynku w Dębicy 10 lipca 2013 roku

Napis na pomniku

Jak wyżej

Przedstawiam zdjęcia i dokument nie zamierzając komentować powyższych faktów, gdyż one mówią same za siebie. Należy jedynie zastanowić się nad tragedią młodych chłopców, którzy w walce o wolną Polskę trafili na zdrajcę działającego na rzecz hitlerowskiej V Kolumny.

Znam rodzinę jednego z powieszonych na dębickim rynku. Tragedię tej rodziny powiększał fakt zamordowania przez mielecką bezpiekę drugiego ich syna.

W kontaktach z Olkiem Rusinem bardzo często występował między nami temat Stefki, gdyż obaj z różnych powodów zainteresowani byliśmy jego losem. Zagadką było dlaczego z archiwów Gminy Przecław zniknęły dokumenty z okresu okupacji niemieckiej? Kto zadbał o to, aby żaden dokument nie potwierdził zbrodniczej działalności Jana Stefki przeciwko narodowi polskiemu? A może jeszcze jakiś dokument się tam, lub gdzieś znajduje?

Teofil Lenartowicz

Wrocław, dnia 27 lutego 2019